კაკალი (ნიგვზის ხე)

არქეოლოგიური მონაცემებით თუ ვიმსჯელებთ კაკლის სამშობლო ერაყია, რადგან მისი ყველაძე ძველი ნიმუში, ძვ.წ. 8000 წლის წინანდელი, ამ ქვეყანაშია ნაპოვნი. თუმცა დამკვიდრებული აზრის მიხედვით მის სამშობლოდ ირანი ითვლება. ძვ.წ VII-V საუკუნეების მოღვაწე პლინუსი წერდა რომ ეს კულტურა ბერძნებმა სპარსეთის მეფის კიროსის ბაღებიდან წამოიღეს. როგორც ჩანს ეს კულტურა ჩვენთანაც შემოვიდა, მისი საქართველოში არსებობის შესახებ ძვ.წ.აღ VI-IV საუკუნის ბერძნული წყაროები იუწყებიან. დროის ისტორიულ მსვლელობასთან ერთად საქართველოში ჩამოყალიბდა და გავრცელდა კაკლის სხვადასხვა ჯიშები, რომლებიც განსხვავდებიან ვარჯის ფორმირებით, ნაყოფის ფორმით და რაოდენობით, ესენია: ავენიუსი- 100-120კგ/ხე, აკურა- 23-25კგ/ხე, ალაზანი- 113 კგ/ხე , ანანო- 5,5კგ/ხე, არაგვი- 20კგ/ხე, აწყური- 30კგ/ხე, გარეჯი- 150კგ/ხე, გორული- 10-11კგ/ხე, ვანი- 80,5კგ/ხე, ვაშლიჯვარი N1- 50კგ/ხე, თბილისური N6- 55კგ/ხე, კასპურა- 25კგ/ხე , მანავური-

მისი მკვახე ნაყოფი მდიდარია C ვიტამინით. მასში არის ფლავინოიდები, გლიკოზიდები, კაროტინი, ეთერზეთები, ორგანული მჟავები, მაგნიუმი, კალიუმი, რკინა, სპილენძი, კობალტი, თუთია ასევე ვიტამინები „B6“ და „E“ რომელიც აუცილებელია ორსულთათვის, რომ ჩვილი ფორმირდეს. მასში არის ისეთი ძვირფასი ნივთიერება როგორიცაა Omega 3, რომელიც ორგანიზმში არ წარმოიქმნება. 100 გრამი ნიგოზი 654 კილო კალორიას შეიცავს.

ნებისმიერი მცენარის დარგვამდე აუცილებელია ნიადაგის შესწავლა. არც კაკალია გამონაკლისი, ის თავს კარგად გრძნობს თიხნარ და თიხა-კირიან ნიადაგზე, ვერ ეგუება ეწერს. აქვს ძლიერი ფესვთა სისტემა, ამიტომაც ქვიან ნიადაგსაც შეუძლია შეეგუოს. ის სინათლის და სითბოს მოყვარული მცენარეა, ამიტომაც არ შეიძლება მისი დარგვა ჩრდილში. არ უყვარს ჭარბი ტენი. მოზრდილი კაკალი იტანს მინუს 30-35°C-ს ყინვას. თუმცა ყვავილები სათუთი აქვს და გაზაფხულის წაყინვებმა

დააზიანოს შენობის საძირკველი. ის მეხს იზიდავს, ცნობილია ფაქტები როცა კაკალს ეცემა მეხი და არა გვერდით მდგომ სხვა ხეს. ეს მეორე მიზეზია ამ კულტურის სახლიდან დისტანცირების. მისი ფესვები ღრმად ჩადის მიწაში, მას აქვს მთავარღერძა ფესვთა სისტემა. კაკლისთვის არ შეიძლება გრუნტის წყლის სიახლოვე 2-3 მეტრ სიღრმეზე. ამ დორს ხე ნელ ნელა იწყებს კვდომას, მაგალითად 10-11 წლის ხეებს, როცა სრულ მსხმოიარობაში უნდა იყვნენ წესით ხმობის ნიშნები გამოუვლინდებათ. ეს განსაკუთრებით სამწუხარო ამბავია, გამომდინარე იქედან, რომ გვიან ხდება ამ პრობლემის აღმოჩენა და სწორი გადაწყვეტილების მიღება უკვე დაგვიანებულია.

თუ პატარა ტანის ხეები ირგვება მაგალითად ჩენდლერის, აუცილებელია დისტანცირება 5-6 მ ფესვთა და 7-8 მ რიგთა შორის. ადრე დიდი ჯიშის ხეებს 10-10, 12-12, 14-14. დისტანცირებითაც რგავდნენ. ფერდობზე ხეების დარგვისას დაშორება მცირდება,

კაკლის ხარისხის ტრადიციული გასინჯვის მეთოდი ასეთია: ნიგოზს ფრჩხილის დაჭერით წვენი უნდა გამოუვიდეს, რაც მის მაღალ ცხიმიანობას მიუთითებს, თუმცა დღევანდელ მსოფლიოში ცხიმიანობით არ განსაზრვრავენ ხარისხს. გასათვალისწინებელია რომ ნიგოზში რაც მეტია ცხიმის შემცველობა მით უფრო მალფუჭებადია. კაკალი მრავლდება მყნობით და ნაყოფით. მწიფე ნიგვზისგან ხდიან ზეთს. თვითონ კაკლის ხე კი ძვირფასი ხის მასალაა.

მყნობა

არსებობს კვირტით და კალმით მყნობა, ამისთვის კარგი პერიოდია ივნის-ივლისი. კალმების აღება შეიძლება ადრეულ გაზაფხულზე. კალმით მყნობისას საჭიროა იყოს ახალგადაჭრილი ძირი, რომელსაც ბასრი დანით გაუსწორდება კუთხეები, უნდა დამუშავდეს მხოლოდ კანი, გულს არ ვეხებით. 25სმ ახალმოჭრილ კალამს წავაჭრით წვერს, შემდეგ ძირს დავუცერავებთ 30-45 გრადუსით, ისე, რომ

შემდგომ ჩამოეფარება ბოთლი და ჩაიყრება მიწა ჭურჭლის შუამდე, საჭიროა ნაჭრის რამდენჯერმე შემოხვევა კაკლის სანამყენეზე, უნდა ვაცადოთ 100 დღე, შემდგომ საჭირო იქნება ზედა გამხმარი ნაწილის მოშორება, რომ უფრო კარგად განვითარდეს ნამყენი.

ნაყოფით გამრავლება

თავდაპირველად უნდა შეირჩეს დიდი ზომის, ვიზუალურად კარგი, ჯანმრთელი, ნაყოფი, რომელსაც არ გადაჰკრავს ყვითელი, არ ექნება რაიმე სოკოვანი დავადება, შავი ლაქა და ა.შ. კარგი კაკლის შერჩევის შემდეგ საჭიროა მისი 24 სთ წყალში მოთავსება, ერთ დღე-ღამეში უკვე დაიწყება მასში გაღვივების პროცესი, ამის შემდეგ კი შეგიძლიათ გადაიტანოთ ნიადაგში. 3 დან 6 დღემდე გაიხსნება ნაჭუჭი, ამიტომაც არ შეიძლება უფრო

მიზანშეწონილია ნაყოფის ნიადაში დაწვენა ან წვერით მაღლა ჩადება. არაა სწორი წვერით დაბლა მოთავსება, რადგან ღვივი ზედმეტად დაშორდება მიწის ზედაპირს და დრო გაიწელება. ნაყოფით გამრავლებისას შეიძლება რამდენიმე სირთულეს წავაწყდეთ. როგორიცაა: მავნებლი ცხოველები, ლპობა, ნაჭუჭის გაუხსნელობა და ა.შ ამიტომ არასწორია მისი სიღრმეში ჩადება. შეიძლება მისი ჩადება 70სმ სიღრმეზე მაგრამ ასე ვერ გაიგებთ რაიმე პრობლემის შესახებ დროულად, ამიტომ ოპტიმალურია იქნება 2-3სმ სიღრმე. უმჯობესია მისი შენობის პირობებში გაჩერება სადაც გაკონტროლდება. ახლად ამოსული კაკლის ნერგი უნდა მოარიდოთ მზის პირდაპირ სხივებს, ამიტომაც გვიან გაზაფხიულზე არაა რეკომენდირებული მისი გაღვივერბა, განსაკუთრებით კრიტიკული პერიოდია მისთვის მიწაში ჩადებიდან პირველი ფოთლის გამოსვლამდე. თუ შემოდგომაზე დაიწყებთ მის

თუ სიცივე მას მაინც გაახმობს იცოდეთ რომ დიდი ალბათობით მიწისქვეშა ნაწილები მაინც ცოცხალია. როდესაც ღვივს ნაჭუჭის გარეთ გამოიტანს შეიძლება მან დაისვენოს და ზრდა 2-3 თვე ან მეტი შეწყვიტოს, რაც არა საგანგაშო. დასვენების პერიოდი

დამოკიდებულიოა ჯიშზე. როდესაც ის გაიღვიძებს დაემჩნევა თეთრი წერტილები საიდანაც შემდგომ ფესვი გამოვა.

კაკალის ნაჭუჭი გადაიდრიკება და გაღვივებისას წვეროს მხრიდან გაიხსნება, სწორედ წვეროსთანაა თესლი რომელის საკვები მარაგიც ნიგოზია. არსებობს იმის ალბათობა, რომ ნაჭუჭი კარგად არ გაიხსნას, ზოგიერთი ჯიშის კაკალის ნაჭუჭი უშუალოდ წვეროსთან შეხორცებულია, რაც ძალიან დააგვიანებს მის გარეთ გამოტანას ან შეუძლებელს გახდის საერთოდ. ამიტომ საჭიროა დახმარება და წვეროს ძალიან ფთხილად გახეხვა ქლიბით, მცირე ძალდატანებამაც შეიძლება დააზიანოს ღივი, რომელიც სწორედ წვეროსთანაა მოთავსებული და კაკალი

დროთა განმავლობაში ნაჭუჭების ორი ნაწილი ერთმანეთს დაშორდება, და ნერგის საპირისპირო მხარეებზე მოექცევა, ისინი მცენარეს ზრდა განვითარებაში ოდნავადაც არ შეუშლიან ხელს, მისი დროზე ადრე მოცილება კი მცენარეს ნამდვილად დააზიანებს.

კულინარია

ქართული სამზარეულო წარმოუდგენელია ნიგვზის გარეშე თამამად შეიძლება ითქვას რომ ნიგვზით შენელებული ქართული საჭმელი ნამდვილად ჩვენი ეროვნული მიგნებაა. ძნელად ნახავთ ქვეყანას სადაც ერთი კერძის მომზადებაში ამდენ ნიგოზს ხარჯავენ. ნიგვზის გამოიყენება შეიძლება ჩვენთან როგორც ხორციანი ასევე ყველა ბოსტნეული და ბალახეული-მხალეული კერძებისთვის. ქართული კულინარიისთვის საამაყოა ნიგვზიანი: მწვანე ლობიო, ხარჩო, იახნი, ბადრიჯანი, კუჭმაჭი, აჭარული ჩირბური, ასევე ყველასთვის ცნობილია საცივი, ჩურჩხელა და გოზინაყი.

პ.ს ნიგვზის გასმით შეიძლება ამოივსოს ავეჯის წვრილი ნაკაწრები.

ავტორი: დავით ცაცაბაშვილი
 Fermeri.Ge ©